Ở Việt Nam, đau xương khớp (chủ yếu là thoái hóa) chiếm 20% người đi khám bệnh. Ở bệnh viện Bạch Mai trong 10 năm ở khoa Cơ xương khớp thấy các bệnh về thoái hóa chiếm 10,41% (2/3 thoái hóa cột sống, 1/3 thoái hóa các khớp).
1. Thoái hóa khớp là gì?
Thoái hóa khớp là tổn thương toàn bộ khớp, bao gồm tổn thương sụn là chủ yếu, kèm theo tổn thương xương dưới sụn, dây chằng, các cơ cạnh khớp và màng hoạt dịch. Đó là bệnh được đặc trưng các rối loạn về cấu trúc và chức năng của một hoặc nhiều khớp (và cột sống). Tổn thương diễn biến chậm tại sụn kèm theo các biến đổi hình thái, biểu hiện bởi hiện tượng hẹp khe khớp, tân tạo xương và xơ xương dưới sụn. Đây cũng là bệnh mạn tính thường gặp nhất ở người trung niên và người có tuổi, xảy ra ở mọi chủng tộc, mọi thành phần của xã hội, ở tất cả các nước. Ở người bệnh trên 60 tuổi, 95% đàn ông và 70% phụ nữ có ít nhất một dấu hiệu của thoái hóa khớp trên hình ảnh học. Thoái hóa khớp bao gồm thoái hóa các khớp ngoại biên và thoái hóa cột sống.
2. Tổng quan về thoái hóa cột sống
Thoái hóa cột sống thường gặp ở vị trí cột sống cổ và cột sống thắt lưng. Thoái hóa cột sống cổ chiếm 13,96% trong các bệnh thoái hóa khớp. Trên 80% người bệnh trên 55 tuổi có dấu hiệu thoái hóa cột sống cổ trên hình ảnh học.
Thoái hóa cột sống là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến đau cổ mạn tính ở người 30 - 60 tuổi. Với áp lực công việc ngày càng tăng, thời gian làm việc dài hơn, cùng với lối sống hiện đại không lành mạnh như ngồi trước màn hình máy tính nhiều giờ hoặc lười vận động, cúi đầu lâu, động tác đơn điệu lặp đi lặp lại của đầu, cột sống thắt lưng, mang vác nặng,… thì tỷ lệ mắc bệnh thoái hóa cột sống đang gia tăng đáng kể và ngày càng trẻ hóa. Bệnh tuy không gây tử vong nhưng bệnh dai dẳng, gây khó chịu, giảm năng suất lao động, giảm chất lượng cuộc sống của người bệnh. Mặt khác nếu không được chẩn đoán và điều trị đúng thì có thể dẫn đến chèn ép tủy và gây tàn phế, trở nên một gánh nặng cho gia đình và xã hội. Vì vậy, việc điều trị thoái hóa cột sống ngày càng được quan tâm tại các cơ sở y tế.
Y học hiện đại điều trị thoái hóa cột sống chủ yếu là dùng thuốc giảm đau, giãn cơ, kháng viêm không steroid, kết hợp vật lý trị liệu. Cùng với y học hiện đại thì y học cổ truyền tham gia vào điều trị thoái hóa cột sống bằng nhiều phương pháp như dùng thuốc y học cổ truyền và phương pháp không dùng thuốc (châm cứu, xoa bóp bấm huyệt, cấy chỉ, tác động cột sống,…). Những phương pháp này đã và đang được áp dụng tại các cơ sở y tế, có thể sử dụng đơn thuần hay phối hợp với nhau, kết hợp Đông - Tây y trong điều trị và mang lại hiệu quả trên lâm sàng, phù hợp với mục tiêu của chương trình phát triển y dược cổ truyền, kết hợp y dược cổ truyền với y học hiện đại đến năm 2030 thủ tướng chính phủ đã ban hành: Phát triển toàn diện y dược cổ truyền, tăng cường kết hợp y dược cổ truyền với y dược hiện đại nhằm bảo vệ, chăm sóc, nâng cao sức khỏe nhân dân trong tình hình mới.
3. BÀN LUẬN
Thoái hóa là quá trình tự nhiên của cơ thể và tăng dần theo tuổi. Trong đó, thoái hóa cột sống cổ là bệnh rất thường gặp, thoái hóa cột sống cổ đứng thứ hai sau thoái hóa cột sống lưng. Theo lý luận y học cổ truyền, ở nữ khi được 7 thiên quý (49 tuổi) mạch nhâm hư, mạch thái xung suy yếu, thiên quý kiệt. Và ở nam khi được 7 thiên quý (56 tuổi) thì can khí suy kém, thiên quý kiệt, gân mạch yếu, tinh thiếu, thận suy, thân thể mệt mỏi, răng tóc rụng, vệ khí không còn vững chắc. Can chủ cân, thận chủ cốt nên khi tuổi cao thì chức năng hai tạng này bị suy giảm dẫn tới cân cốt không được nhu dưỡng đầy đủ gây nên các bệnh về chứng tý, tương ứng các bệnh thoái hóa khớp của y học hiện đại.
Ngày nay, với áp lực công việc ngày càng tăng, thời gian làm việc dài hơn, cùng với lối sống hiện đại không lành mạnh như ngồi trước màn hình máy tính nhiều giờ hoặc lười vận động, cúi đầu lâu, ngồi lâu, động tác đơn điệu lặp đi lặp lại của đầu,… thì tỷ lệ mắc bệnh thoái hóa cột sống đang gia tăng đáng kể và ngày càng trẻ hóa. Tư thế lao động cúi cổ lâu (đánh máy, bàn giấy,…) với các động tác đơn điệu lặp lại của đầu thì cổ vai gáy luôn phải chịu một lực thường xuyên, khiến một số nhóm cơ phải hoạt động quá sức, cơ bị co cứng gây đau và hạn chế tầm vận động của cột sống cổ. Thường xuyên ngồi làm việc nhiều với máy tính, sổ sách,... ở một tư thế nhất định liên tục và kéo dài tạo ra những vi chấn thương làm tổn thương hệ thống dây chằng, gân, cơ, tăng áp lực lên đĩa đệm, dẫn đến tăng nguy cơ bị thoái hóa cột sống.
Trong thoái hóa cột sống, triệu chứng lâm sàng nhiều khi không điển hình, có thể chỉ có triệu chứng nhẹ, thoáng qua, không trầm trọng, như cảm giác mỏi vùng cổ gáy, đau mỏi lưng, nếu bỏ qua lâu dần tình trạng đau mỏi xuất hiện thường xuyên, cơ thể cũng sẽ thích nghi với trạng thái đau đó. Bệnh nhân thường cố chịu đựng mà không đến cơ sở y tế khám hoặc tự điều trị, bệnh có thể khỏi hoặc chuyển thành mạn tính, chỉ khi có ảnh hưởng thực sự đến khả nặng lao động, sinh hoạt hàng ngày (chải đầu, mặc áo, cúi ngửa, nghiêng xoay,…) thì bệnh nhân mới đi khám, điều trị. Qua nghiên cứu cho thấy, những bệnh nhân thoái hóa cột sống cổ phát hiện bệnh sớm, có thời gian mắc bệnh dưới 2 tuần, đau mức độ nhẹ và vừa, dưới 45 tuổi thì có hiệu quả điều trị cao hơn so với những bệnh nhân mức độ nặng, trên 45 tuổi, thời gian mắc bệnh trên 2 tuần (p<0,05-0,01). Do đó, khi có những biểu hiện lâm sàng của thoái hóa cột sống, người bệnh nên đến cơ sở y tế khám và điều trị sớm để phòng và điều trị bệnh tốt hơn.
Trong các bệnh lý cơ xương khớp, đau là triệu chứng thường gặp và là nguyên nhân chính khiến bệnh nhân phải đi khám. Đau là một cơ chế bảo vệ cơ thể, là dấu hiệu cảnh báo về những bất ổn đối với sức khỏe. Trong thoái hóa cột sống cũng vậy, đau cổ vai gáy, đau lưng là biểu hiện thường gặp nhất của thoái hóa cột sống và khiến bệnh nhân khó chịu phải đi khám. Đau gây phản ứng co cơ tại chỗ, khi co cơ thì lại đau tăng, đây là vòng xoắn bệnh lý. Đau kết hợp co cứng khối cơ cạnh sống gây hạn chế tầm vận động cột sống, ảnh hướng tới độ giãn cột sống, có thể ảnh hưởng đến chức năng sinh hoạt hàng ngày của bệnh nhân. Theo y học cổ truyền: Đau sinh ra từ trong hoặc ngoài cơ thể mà con người có thể chịu đựng được gọi là thống, đau nối liền thành dải kèm mỏi nhức ê ẩm gọi là đông. Đông và thống gọi chung là thống chứng, tức triệu chứng đau nói chung. Nhiều nghiên cứu hiện nay, khi tìm hiểu về sinh lý bệnh của đau, dựa trên “Hoàng đế nội kinh - Tố vấn - Cử thống luận” tổng hợp kiến thức kim cổ và phân tích tài liệu một cách khoa học. Đối với đau do nguyên nhân là hàn, các tài liệu có sự thống nhất sinh lý bệnh phù hợp áp dụng trong trường hợp này là “bất thông tắc thống”. Trên lâm sàng, đau là một hội chứng phức tạp, có ảnh hưởng của nhiều nguyên nhân: do hàn, nhiệt, tình chí nội thương, lao lực, chấn thương... đều có thể dẫn đến khí huyết vận hành chậm lại hoặc trở trệ, từ đó thể hiện tính chất “bất thông” “bất vinh” trong chứng đau. Hiện tượng biến hóa hình thái lưỡi có mối liên quan với quá trình sinh lý bệnh trong từng giai đoạn, cũng là phương tiện chẩn đoán khách quan, phản ánh trạng thái khí huyết thịnh suy trong cơ thể. “Thương hàn luận bản chỉ” viết: “quan thiệt bổn, khả nghiệm kỳ âm dương hư thực, thẩm đài cấu, tức tri kỳ tà chi hàn nhiệt thâm thiển dã”. Như vậy, thiệt chẩn hỗ trợ cho chẩn đoán chính xác hơn.
Trên lâm sàng khi biết rõ bệnh cơ, trị liệu chủ yếu để giải quyết vấn đề “thông” và “vinh”; dùng châm cứu, xoa bóp, tập luyện, thuốc,… để sơ thông kinh lạc, hành khí hoạt huyết, ích khí bổ huyết, mục đích nhằm “thông tắc bất thống, vinh tắc bất thống”; khiến cơ thể khôi phục” kinh mạch lưu hành không dừng, tuần hoàn không dứt” trở về trạng thái sinh lý bình thường.
Các nghiên cứu trên cho thấy, kết hợp Đông - Tây y trong điều trị thoái hóa cột sống đã mang lại hiệu quả tốt trong cải thiện mức độ đau, phục hồi chức năng cột sống và cải thiện sinh hoạt hàng ngày cho người bệnh. Sự kết hợp điều trị này không chỉ tận dụng ưu điểm của cả hai phương pháp mà còn tối ưu hóa hiệu quả điều trị và cải thiện chất lượng sống cho người bệnh, là xu thế tất yếu trong chăm sóc sức khỏe cộng đồng trong bối cảnh xã hội ngày càng phát triển.
4. KẾT LUẬN
Thoái hóa cột sống thường gặp ở vị trí cột sống cổ là bệnh khá phổ biến trên lâm sàng, tỷ lệ mắc bệnh ngày càng tăng và độ tuổi mắc bệnh cũng dần trở nên trẻ hóa. Bệnh tuy không gây tử vong nhưng bệnh dai dẳng, gây đau, khó chịu, giảm chất lượng cuộc sống của người bệnh. Hiện nay, có nhiều phương pháp khác nhau để điều trị, việc điều trị kết hợp Đông - Tây y đã mang lại hiệu quả lâm sàng trong điều trị thoái hóa cột sống qua nhiều nghiên cứu. Vì vậy, kết hợp Đông - Tây y trong điều trị nói chung và thoái hóa cột sống nói riêng đang là xu thế tất yếu trong chăm sóc sức khỏe cộng đồng, giúp tối ưu hóa hiệu quả điều trị và cải thiện chất lượng sống cho người bệnh.
Chương trình “Chăm sóc, phòng bệnh và phục hồi cột sống ban đầu, thuận tự nhiên"